بررسی روند تغییرات کمی سطح ایستابی طی سال های 90-1371 با آزمون من-کندال (مطالعه موردی؛ دشت فیروزآباد، استان فارس، ایران)

نویسندگان

1 دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

2 دانشیار گروه آبخیزداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

3 کارشناس سازمان آب منطقه‌ای استان فارس

چکیده

آب­­زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه­خشک یکی از منابع مهم­ برای مصارف مختلف محسوب شده که به دلایلی دچار تغییرات کمی و کیفی می­شود­. یکی از این مناطق دشت فیروزآباد­ در غرب استان فارس­ است که آب­ زیرزمینی آن، منبع اصلی آب شرب و کشاورزی می­باشد. در این مقاله تغییرات کمی سطح آب زیرزمینی دشت فیروزآباد که یکی از قطب­های کشاورزی ایران است، با آزمون من-­کندال بررسی گردید. نتایج نشان داد که با توجه به هیدروگراف واحد آب زیر­زمینی دشت فیروزآباد در دوره آماری 90-1371­­ در شرق و غرب رودخانه­،­ روند کلی تغییرات سطح ایستابی دارای افت مستمر و قابل توجه بوده­، بطوریکه در شرق دشت بیش از 21 متر و در غرب 83/20 متر سطح تراز آب زیرزمینی افت کرده است­. البته به علت بارندگی زیاد (678 میلی­متر­) در سال 1383­، نقشه­ تغییرات عمق سطح آب زیرزمینی سال 85-80 آبخوان، افت کمتری را نشان می­دهد. تغییرات هیدروگراف واحد دشت فیروزآباد برای دوره 90-85 نیز به شدت افت آب زیرزمینی را نشان می­دهد، به طوری­که در کلیه نقاط افت سطح آبخوان دیده می­شود­. بیلان آب ­زیرزمینی­ آبخوان­ این دشت در دوره آماری مبین آن است که تغییرات حجم ذخیره آبخوان به بدلیل برداشت اضافی در طول دوره آماری به مقدار 5/17میلیون مترمکعب منفی بوده و عامل اصلی افت سطح ایستابی است. این میزان تخلیه عمدتا از چاه­های بهره­برداری تامین گردید. با توجه به نقش سازند­های سخت ­زمین­شناسی طراف در تغذیه آبخوان دشت فیروزآباد استفاده از این منبع برای جبران­ کمبود آب در آینده مقدور نیست. بنابراین باید­ سایر منابع آبی منطقه از جمله انتقال آب از سدهای­ تنگاب و هایقر بررسی گردد. بطور کلی در حاشیه ارتفاعات عمق سطح آب بیش­تر و به سمت مرکز دشت­ کاهش می­یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating of quantitative trend changes in Aquifer water table during1992 -2011 by Mann-kendall test (Case study: Firoozabad plain, Fars province, Iran)

نویسندگان [English]

  • H. Delavar 1
  • G. VahabzadahKbriya 2
  • J. Ghorbani 2
  • M. R. Ashrafi 3
1 M. S. c. (graduated), of Watershed Managment and Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University
2 Assoc. Prof., Dept., of Watershed Managment and Sari Agricultural Sciences and Natural Resources University
3 Expert of Fars Regional Water Organization
چکیده [English]

Groundwater in arid and semi-arid areas is one of the important sources for various uses that undergo quantitative changes. One of these areas is Firoozabad plain in the west of Fars province, whose groundwater is the main source of agricultural and drinking water. In this paper ,quantitative change in groundwater level of Firoozabad plain, which is one of the agricultural  hubs of iran,were investigated by Mann-Kendal l test.The result showed that  according to the unit hydrograph of Firoozabad plain in the statistical period of !992-2011in the east and west of the river, the general trend of water table changes has a continuous ang significant decline,so that in the east of the plain more than 21  Meters and in the west 20.83meters the groundwater level has dropped. However, due to heavy rainfall(678mm) in 2004, the map of groundwater depth changes in the aquifer in 2001-2006shows less decline. Changes in the unit hydrograph of Firoozabad plain for the period 2006-2011 show a sharp drop in groundwater level, so that it can be seen in everywhere of aquifer drop.Groundwater balance of the aquifer of this plain in the statistical period indicate that the change in the volume  of the  aquifer reserve due to additional harvest(discharge) during the statistical period of 17.5million cubic meters is negative anf is the main cause of water table decline.This discharge was mainly provided by exploitation wells.Due to the role of surrounding geological formations in feeding the aquifer of Firoozabad plain,it is not possible to use this resource to compensate for water shortage in the future. Therefore, other water resources in the region, including water transfer from Tangab and Hayqar dams, should be considered. In general, in the margins of the heights, the water source depth decreases more and decreases towards the center of the plain.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Firoozabad plain
  • Groundwater table
  • Mann-Kendall test
  • Unit hydrograph
احراری­رودی، ­م (1397) ارزیابی اثرات خشکسالی بر کمیت و کیفیت منابع آب زیرزمینی استان سیستان و بلوجستان. نشریه یافته­های نوین زمین­شناسی کاربردی، دوره 12­، شماره 23، ص 113-104.
آروین، ع. خ.، و هابزاده­کبریا، ق.، موسوی، س. ر.، و بختیاری­کیا، م (1398) مدل­سازی مکانی فرونشست زمین در جنوب حوزه آبخیز میناب با استفاده از سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. نشریه سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، شماره 3، سال10، ص 34-19.
آروین، ع. ع.، حلبیان،  ا. ح.، و بهارلو، م (1395) اثر نوسانات اقلیمی و برداشت آب بر تغییرات تراز آب زیرزمینی دشت دامنه، مجلة مخاطرات محیط طبیعی، شماره 7، سال 5، ص 67-47.
اسدزاده، ف، شکیبا، س و کاکی­، م (1396) ارزیابی و تحلیل روند­ کیفیت منابع آب زیرزمینی دشت عجبشیر برای مصارف کشاورزی. نشریه یافته­های نوین زمین­شناسی کاربردی­، دوره 11­، شماره 21، ص 124-114.
اسماعیلی، ر.، و ­حسین­زاده، م. م (1397) ارزیابی و تحلیل پارامترهای شیمیایی در شاخص کیفیت آب زیرزمینی (WQI) (مطالعه موردی: جلگه ساحلی شهرستان نور، استان مازندران). فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 41، سال 11، ص 63-49.
افضلی، آ.، و شاهدی، ک (1393) بررسی روند تغییرات کمی و کیفی آب زیرزمینی دشت آمل- بابل. پژوهشنامه مدیریت حوزه آبخیز، شماره 10، سال 5، ص 156-144.
اکبری­اریمی­، ح.، مومنی، ع. ا.، و خراسانی، ا (1398) بررسی فرونشست دشت سمنان ناشی از برداشت آب زیرزمینی، نشریه یافته­های نوین زمین­شناسی کاربردی، دوره 13­، شماره 26، ص 110-96.
امیدوار، ک.، و بهزادی­کریمی، ح (1396) تحلیل فضایی کیفیت منابع آب زیرزمینی جهت مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی )مطالعه موردی: دشت آباده طشک- جهان آباد). فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 4، سال 10، ص 44-19.
امیری،­ ف.،­ اشرفی­بیرگانی­، م­.، احمدی، ا.، و صارمی­نژاد­، ف (1397) نشریه یافته­های نوین زمین­شناسی کاربردی­، دوره 12­، شماره 23، ص 127-114.
انصاری، م.، و فتوحی، ص (1396) بررسی دوره­های ترسالی و خشکسالی و اثرات آن بر منابع آب زیرزمینی دشت ممسنی. فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 36، سال 10، ص 87-73.
بهمنش، ج.، صمدی، ر.، و رضایی، ح ( 1394) بررسی روند تغییرات تراز آب زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت ارومیه). پژوهش­های حفاظت آب و خاک، شماره 4، سال 22، ص 84-67.
حجه فروش­نیا، ش.، و برهانی، م (1399) بررسی خطر وقوع فروچاله­ها در آبخوان­های جنوب استان اصفهان با تاکید بر نقاط کارستی. فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 48، سال 13، ص 67-47.
جندقی، ن.، حشمت­پور، ع.، قره محمودلو، م.، و پسند، س (1399) اثر خشک­سالی بر کیفیت منابع آب­های سطحی استان گلستان جهت اهداف آبیاری، مطالعه موردی: رودخانه گرگان رود. فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 48، سال 13، ص 88-75.
خرم­بخت، ا. ع (1395) واکاوی کمّی تأثیر کیفیت آب زیرزمینی در ارتقاء شاخص توسعه روستایی بر مبنای مدل موریس، مطالعه موردی: شهرستان خنج. فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 2، سال 9، ص 70-57.
دلاور، ح (1392) بررسی روند تغییرات کمی وکیفی منابع آب­های زیرزمینی (مطالعه موردی؛ دشت فیروزآباد، استان فارس). پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
رهنما، ه (1388) بررسی روند تغییرات کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی، مطالعه موردی: دشت جوین، پایان­نامه کارشناسی­ارشد آبخیزداری، دانشگاه مازندران، 139 ص.
شرکت سهامی آب منطقه­ایی  فارس (1394) مطالعات بهنگام سازی بیلان منابع آب  محدوده­های مطالعاتی حوزه آبریز رودخانه مند و حوزه­های بسته  هرم، کاریان و خنج  منتهی به سال 80-1389. جلد پنجم - ارزیابی منابع آب ضمیمه گزارش شماره12- گزارش بیلان آب محدوده مطالعاتی فیروز آباد (2612).
شعبانی، م (1387) تعیین مناسب­ترین روش زمین­آمار در تهیه نقشه تغییرات pH و TDS آب­های زیرزمینی (مطالعه موردی: دشت ارسنجان). مجله مهندسی آب، شماره 1، سال 1، ص 57-47.
شمسی­پور، ع. ا.، و حبیبی، ک (1386) ارزیابی اثرات خشکسالی­ها بر منابع آب­های زیرزمینی (مطالعه موردی دشت­های شمال همدان ). همایش ژئوماتیک، سازمان نقشه­برداری کشور، تهران،10.
عباس­نژاد، ا.، و شاهی­دشت، ع. ر ( 1392) بررسی آسیب­پذیری دشت سیرجان با توجه به برداشت بی­رویه از سفره آب زیرزمینی. نشریه جغرافیا و آمایش شهری – منطقه­ای، شماره 7، سال 3، ص 96-85.
علیزاده، ا (1385) اصول هیدرولوژی ­کاربردی، جلد 6، موسسه چاپ و انتشار آستان قدس رضوی، دانشگاه امام رضا، مشهد.
قانقرمه، ع. ع.، روشن، غ. ر، و نگهبان، س (1396) برنامه مدیریت تطبیقی منابع آبی استان گلستان جهت کاهش ریسک خشکسالی­های آتی. فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 4، سال 10، ص 116-95.
قنبری، ع. ر (1399) بررسی آسیب­پذیری دشت خنج - فیشور لارستان با استفاده از مدل دراستیک. فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 47، سال 13، ص 115-95.
صادقی، م. م.،. ابراهیمی، ب.، و پسندی، م (1397) افت شدید سطح آب زیرزمینی و اندرکنش رودخانه- آبخوان (مطالعه موردی: آبخوان نجف­آباد در حوضه زاینده­رود). نشریه علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، شماره 2، سال 22، ص 125-107.
نوروزی، غ. ر.، احمدی­دستگرد، ع. ق.، رهنماراد، ج.، و درمیانی، ع (1390) افت سطح آب زیرزمینی و بررسی نشت زمین در دشت درمیان. سی­امین گردهمائی علوم­زمین، تهران،22.
یوسفی، ع. ح.،. نصیری، ب.، کرم­پور، م.، و ملکیان، آ (1397) بررسی تاثیر تغییر اقلیم بر تغییرات سطح ایستابی آب زیرزمینی مناطق خشک (مطالعه موردی: دشت صحرای باغ). فصلنامه جغرافیای طبیعی، شماره 42، سال 11، ص 112-97.
Almedeij, J., AL-Ruwaih, F (2006) Periodic behavior of groundwater level fluctuations in residential areas. Hydrology, 328: 677-684.
Elmahdi, A (2008) Water banking-landuse approach to improve river productivity and environmental performance. National Nile Basin Committee, 1: 94-105.
Panda, D., Abhishek, M., Jena, S. K., James, B. K., Kumar, A (2007) The influence of drought and anthropogenic effects on ground water levels in Orissa, India. Hydrology, 343: 140-153.
Shahid, S., Hazarika, M. K (2009) Groundwater drought in the northwestern districts of Bangladesh. Water Resource Management, 24(10): 1989-2006.
Touchan, R., Anchukaitis, K. J., Meko, D. M., Sabir, M., Attalah, S., Aloui, A (2011) Spatiotemporal drought variability in northwestern Africa over the last nine centuries. Climate Dynamics, 37(1-2): 237-252.
Wanda, E., Monjerezi, M., Mwatseteza, J. F., Kazembe, L. N (2011) Hydro-geochemical appraisal of groundwater quality from weathered basement aquifers in Northern Malawi. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 36(14-15): 1197-1207.
Zhang, W., Yan, Y., Zheng, J., Li, L., Dong, X., Cai, H (2009) Temporal and spatial variability of annual extreme water level in the Pearl River Delta region, China. Global and Planetary Change, 69(1-2): 35-47.