استفاده از روش شباهت به گزینه ایده‌آل فازی در اولویت‌دهی بازسازی معادن با توجه به عوامل طبیعی و فرهنگی (مطالعه موردی: معدن بنتونیت شمال‌شرق سربیشه، جنوب شرق بیرجند)

نویسندگان

گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد طبس، ایران

چکیده

کاهش مخاطرات برجای مانده از عملیات معدن‌کاری، احیای زمین‌های تحت تأثیر و منابع آبی مصرف شده، کاهش آثار، اطمینان از حفظ منابع محیط­زیست، ایجاد ثبات و پایداری در محیط اجتماعی اقتصادی منطقه بعد از پایان فعالیت‌های معدنی و ایجاد کاربری‌های جدید از جمله اهداف بازسازی معادن است. معدن مورد مطالعه در فاصله 50 کیلومتری جنوب­شرق بیرجند و در 15 کیلومتری شمال­شرق سربیشه واقع است. گزینه‌های مختلفی برای بازسازی نواحی معدن­کاری شده پیشنهاد گردیده است که از آن‌جمله می‌توان به جـنگل‌کاری و حیات­وحش، جاذبه‌های توریستی، کشاورزی، واحدهای مسکونی، مؤسسات آموزشی، تجاری و صنعتی اشاره کرد. معیارهایی همچون توپوگرافی، شیب، ارتفاع، فاضلاب (زه‌کشی)، نزولات، پوشان سنگ، خواص کشاورزی و خواص مهندسی به عنوان معیارهای طبیعی و معیارهایی از جمله موقعیت، دسترسی، اندازه و شکل سایت، شرایط اطراف معدن، مالکیت، نوع و شدت استفاده، خصوصیات مردم بومی، محدودیت‌های مقرراتی و برخورد شرکت با مورد استفاده به عنوان معیارهای فرهنگی جهت ارزیابی روش‌های بازسازی معادن در نظر گرفته می‌شوند. در این پژوهش، انتخاب بهترین روش بازسازی معادن با در نظر گرفتن تمام معیارهای مؤثر و اظهار نظرهای کارشناسان معدنی در خصوص وزن معیارها و عملکرد هر گزینه نسبت به هر معیار و هم­چنین با هدف احیای محیط­زیست صورت گرفته است. مطابق نتایج پیاده­سازی روش TOPSIS فازی بر مبنای معیارهای طبیعی و فرهنگی، ابتدا کشاورزی و سپس جاذبه‌های توریستی به عنوان گزینه­های مطلوب برای بازسازی این معدن معرفی می­شوند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Employing the fuzzy TOPSIS method to prioritize the rehabilitation of mines with according to natural and cultural factors (case study: Northeastern of Sarbisheh bentonite mine, south east of Birjand)

نویسندگان [English]

  • M. Hoseinabadi
  • S. A. Sadabadi
چکیده [English]

Mining restoration operations follow the goals including reduction of the hazards from mining operations, restoring affected lands and consumed water resources, reducing the impacts raised from mining operations, ensuring environmental resources conservation, stabilizing the socioeconomic environment of the area after mining activities, and creating new mining opportunities. This paper aims to provide an appropriate recommendation for the reconstruction of Sarbisheh bentonite mine considering natural and cultural criteria using fuzzy TOPSIS linguistic variables. The mine under study is located 50 km southeast of Birjand and 15 km northeast of Sarbisheh. Recently, different scenarios have been proposed for the refurbishment of the mining area among which are the forestry and wildlife, tourist attractions, agriculture, housing, educational, commercial and industrial establishments. Criteria like topography, slope, elevation, drainage, descents, rock coverage, agricultural and engineering are considered as natural criteria and location, accessibility, site size and shape, conditions of the mine, ownership, type, and intensity of use, behavior of indigenous peoples, regulatory constraints, and the way corporations use them are considered as the cultural criteria for evaluating mining reconstruction scenarios. This study aims at selecting the best mine reconstruction method by considering all effective criteria and comments from mining experts regarding the parameters’ weight and the performance of each parameter against each criterion and also with the purpose of environmental protection. Based on the fuzzy TOPSIS method and considering the natural and cultural criteria, first agriculture and then tourist attraction were suggested as the preferred alternatives for the reconstruction of this mine.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Restoration of mines
  • prioritize
  • natural criteria
  • cultural criteria
  • fuzzy TOPSIS
عباس‌زاده شهری، ع.، گودرزی، م.، شیخ‌انصاری، م (1385) بررسی امکان استفاده از کشاورزی در بازسازی معادن به عنوان عامل پالاینده محیط­زیست. بیست و پنجمین گردهمایی علوم­زمین، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
اسماعیلی، ر.، سالاری، ا (1392) بازسازی معادن جهت کاهش آلودگی زیست­محیطی و استفاده در راستای امور گردشگری. نهمین کنفرانس دانشجویی مهندسی معدن ایران، 6-8 آبان، دانشگاه بیرجند.
حاج کاظمی‌ها، ن.، شریعت، م.، منوری، م.، عطایی، م (1393) اولویت‌دهی معیارهای بازسازی درخاتمه فعالیت معادن (مطالعه موردی معادن سنگ­آهن). فصلنامه محیط­شناسی، دوره 40، ص 1023-1033.
حسین‌آبادی، م.، بنی‌اسدی، م (1396) مطالعه ترکیب شیمیایی و خصوصیات بنتونیت شمال­شرقی سربیشه با هدف بررسی کاربرد صنعتی آن. نهمین همایش ملی انجمن زمین­شناسی اقتصادی ایران، دانشگاه بیرجند.
نظری، م.، سلامتی، م (1999) نقشه زمین­شناسی 1:100000 سربیشه. سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
نخعی، م.، محمدی، س.، رسا، ا. و سمیعی، س (1398) بررسی کانی­شناسی، زمین­شیمی و رفتار عناصر در فرآیند تشکیل بنتونیت­های منطقه سربیشه (خراسان جنوبی، شرق ایران). مجله بلورشناسی و کانی­شناسی، شماره اول، دوره 27، ص 207-220.
اصانلو، م (1380) بازسازی در معادن، مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیرکبیر، چاپ اول، 228 ص.
عطایی، م (1389) تصمیم‌گیری چند معیاره، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول، 333 ص.
حسین‌آبادی، م.، آریافر، ا (1392) انتخاب گزینه مناسب برای بازسازی معادن با توجه به عوامل طبیعی با استفاده از روش شباهت به گزینه ایده‌آل. سی و دومین گردهمایی و نخستین کنگره بین‌المللی تخصصی علوم­زمین، 27-30 بهمن، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
حسین­آبادی، م.، سعدآبادی، س.‌ ع (1397) کاربرد روش TOPSIS فازی در انتخاب گزینه مناسب برای بازسازی معادن با توجه به عوامل طبیعی. دهمین همایش ملی انجمن زمین­شناسی اقتصادی ایران، دانشگاه اصفهان، ص 398-391.
Mchanina (2001) Environmental planning considerations for the decommissioning, closure and reclamation of a mine site. International Journal of Surface Mining, Reclamation and Environment, 15: 163-176.
Cao, X (2007) Regulating mine land reclamation in developing countries: The case of China. Land Use Policy, 24: 472–483.
Wang, S., Liu, C., Zhang, H (2011) Suitability evaluation for land reclamation in mining area: A case study of Gaoqiao bauxite mine. Transactions of Nonferrous Metals Society of China, 21: 506–515.
Safari, M., Kakaei, R., Ataei, M (2012) Using fuzzy TOPSIS method for mineral processing plant site selection. Arabian Journal of Geosciences, 5: 1011-1019.
Zadeh, L. A (1965) Fuzzy sets. Information and Control, 8: 338–353.
Sadabadi, S. A., Hadi-Vencheh A., Jamshidi A., Jalali, M (2020) A new index for TOPSIS based on relative distance to best and worst points. International Journal Information Technology & Decision Making, 19 (3): 695-719.
Chen, C. T (2000) Extensions of the TOPSIS for group decision-making under fuzzy environment. Fuzzy Sets and Systems, 114: 1–9.