مـروری بر توزیع ژئوشیـمیایی عناصر کـمیاب و نادرخاکی در زغال سـنگ ها، با نـگرشی بر زغال سنگ های ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه مهندسی معدن، دانشگاه ارومیه، ارومیه

چکیده

در سال­های اخیر بازیابی عناصر نادرخاکی (REE) از ذخایر زغال­سنگ به عنوان محصول جانبی در بسیاری از کشورها می­تواند به کاهش بحران مواد اولیه فعلی کمک کند. هدف از نگارش این مقاله مروری بر توزیع ژئوشیمیایی عناصرنادرخاکی در زغال­سنگ­ها، با نگرشی بر زغال­سنگ­های ایراناست. نتایج این تحقیقات نشان می­دهند معمولاً مقدار عناصر نادرخاکی سنگین نسبت به عناصر نادرخاکی سبک در زغال­سنگ‌ها نسبت به شیل‌ها و کندریت­ها زیادتر است. نسبت Ce/Yb در شیل‌های معمولی 4 تا 6 و در زغال­سنگ‌ها و شیل‌های زغالی این نسبت بین 7 تا 8 در تغییر است. چهار منشأ برای این غنی­شدگی مطرح شده که عبارتند از: 1- منشأ آلی، 2-  جذب سطحی توسط کانی­های رسی موجود در حوزه­های زغالی، 3- منشأ معدنی و 4- رسوب همراه با مواد آلی در حین تشکیل زغال. هم­چنین مطالعات نشان داده است تمرکز عناصر نادرخاکی در خاکستر حاصل از احتراق زغال­سنگ بیش­تر از خود زغال­سنگ است. استخراج این عناصر از خاکستر آسان­تر از معدن­کاری زغال­سنگ است و این امر موجب کاهش چشمگیر مشکلات زیست­محیطی ناشی از خاکسترهای حاصل از احتراق می­شود. مطالعه زغال­سنگ­های البرز (مناطق کارمزد، لوشان و شاهرود) و ایران مرکزی (مناطق طبس، هشونی، پابدانای اصلی، چشمه پودنه و هجدک) نشان داد عیار عناصـر نادرخـاکی در زغال­سـنگ­های ایران بیش­تر از متوسط عـیار این عـناصر در پوسـته فوقانی و زغال­سنگ­های چین و آمریکا است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review on the geochemical distribution of rare earth elements (REE) in coal, with a view on Iran's coal

نویسندگان [English]

  • A. Imamalipour
  • H. Nazari
  • M. Esmailzadeh
چکیده [English]

In recent years, recovery of rare earth elements (REEs) from coal reserves as by products, in many countries has helped to alleviate the current raw material crisis. Due to the variety of research done in this field and the lack of a review article, doing this research is necessary. The purpose of this article is to review the geochemical distribution of rare earth elements in coal with an overview on Iranian coal. The results of this research show that the amount of heavy rare earth elements is usually higher than light coal rare earth elements than shales and chondrites. The proportion of Ce/Yb ratio in conventional shales is 4 to 6 and in coal and coal shales is about 7 to 8. Four sources for this enrichment have been proposed: 1. Organic origin, 2. Surface absorption by clay minerals in coal basins, 3. Mineral origin and 4. Sedimentation with organic matter during coal formation. Studies have also shown that the concentration of elements on the ash from coal combustion is much higher than coal itself. Extraction of these elements from the ash is easier than coal mining, which significantly reduces the environmental problems caused by the resulting ashes by combustion. The study of Alborz coal (Karmzad, Loshan, and Shahrood) and Central Iran (Tabas, Heshuni, Pabdana, Pudnee Springs, Hajdak) has shown that the grade of rare earth elements in Iranian coal is higher than the average grade of these elements in the upper crust and coal of the world such as China and America.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Coal
  • rare earth elements
  • geochemical distribution
  • environmental
  • Iran
سلیمانی مارشک، ز.، تقی­پور، ن (1394) کانی­شناسی و ژئوشیمی عناصر فرعی دارای پتانسیل محیطی خطرناک (PHTEs) نهشته­­های زغال­سنگی منطقه اولنگ (البرز خاوری)، مجله علوم­زمین، سال بیست و چهارم، شماره 95، ص 207 تا 218.
شهراز، س.، کوهساری، ا (1392) بررسی عناصر کمیاب و خاکی نادر در حوزه­های زغالی ایران (در معدن زیرزمینی زغال­سنگ کارمزد)، مجله بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال بیست و دوم، شماره­ 4، ص­ 685 تا 696.
طاهری، ب.، شهریور قوزوللو، ج.، کازرونی، ح.، قراباغی، م (1393) بررسی ذخایر فلزات استراتژیک و عناصر نادر خاکی همراه در خاکستر زغال­سنگ، دومین کنگره ملی زغال­سنگ ایران، دانشگاه صنعتی شاهرود.
علی ملایی، م.، امین­زاده، ب (1398) ویژگی­های ژئوشیمیایی عناصر اصلی و خاکی نادر در معدن زغال­سنگ کوچک- علی جنوبی (طبس)، نشریه زمین­شناسی اقتصادی، دوره 11، شماره­ 2، ص­ 321 تا 337.
قلی­پور، م.، مظاهری، ا.، رقیمی، م.، شمعانیان، غ (1388) بررسـی ویژگی­هـای ژئـوشـیمیایی و کـانـی­شناسـی زغال­سنگ­های حوزه­ی زغالی کارمزد، البرز مرکزی، استان مازندران،  مجله بلورشناسی وکانی­شناسی ایران، انجمن بلورشناسی و کانی­شناسی ایران، سال هفدهم، شماره 4، ص 655-670 .
کبیرزاده، آ (1370) پروژه مطالعات تأمین زغال­سنگ در طرح توسعه فولاد، شرکت ملی فولاد ایران، گزارش داخلی، 745 ص.
معین­السادات، س. ح.، رضوی­ارمغانی، م. ب (1372) زمین‌شناسی ایران- زغال‌سنگ، انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور.
یعقوب­پور، ع (1380) کانی­های خاک­های کمیاب، انتشارات دانشگاه تهران، 428 ص.
Bao, Z.,  Zhao, Z (2008) Geochemistry of mineralization with exchangeable REY in the weathering crusts of granitic rock in South China, Ore Geology Reviews, 33: 519-535.
Eskenazy, G. M (1999) Aspects of the geochemistry of rare  earth  elements in  coal, International Journal of Coal Geology, 38: 285-295.
Finkleman, R. B (1993) Trace and minor elements in coal, Organic Geochemistry. Plenum, New York, 593-607.
Goodarzi, F., Sanei, H (2006) A preliminary study of mineralogy and geochemistry of four coal samples from northern Iran, International Journal of Coal Geology, 65: 35-50.
Gürdal, G (2011) Abundances and modes of occurrence of trace elements in the Çan coals (Miocene), Çanakkale-Turkey, International Journal of Coal Geology, 87: 157–173.
Henderson, P (1984) Rare Earth  Element Geochemistry, Developments in Geochemistry, 510­p.
Junying,  Z., Reh, D., Yanming, Z (2004) Mineral matter and potentially hazardous trace elements in coals from Qianxi Fault Depression area in Southern Guizhou, China, International Journal of Coal Geology, 57: 49-61.
 Ketris, M. P., Yudovich, Y. E (2009) Estimations of Clarkes for Carbonaceous biolithes: World averages for trace element contents in black shales and coals, International Journal of Coal Geology, 78: 135-148.
Mayfield, D. B., Lewis, A. S (2013) Environmental Review of Coal Ash as a Resource for Rare Earth and Strategic Elements, World of Coal Ash (WOCA) Conference, Lexington,KY.
Moore, F., Esmaeili, A (2012) Mineralogy and geochemistry of the coals from the Karmozd and Kiasar coal mines, Mazandaran province( Iran), International Journal of Coal Geology, 96: 9-21.
Seredin, V. V., Dai, S (2012) Coal  deposits  as potential alternative sources for lanthanides and yttrium, International Journal of Coal Geology, 94: 67-93.
Seredin, V. V., Kremenetskii, A. A (2009) New data on the REY hydrothermal ores with extraordinarily high concentration of rare earth elements, Doklady earth Sciences, 425: 403-408.