برآورد تکتونیک فعال نسبی مخروط‌افکنه‌های دامنه شرقی زیرکوه، شرق ایران

حیدری آقاگل, مسعود; خطیب, محمدمهدی; موسوی, سید مرتضی; حمیدی, رضوانه

برآورد تکتونیک فعال نسبی مخروط‌افکنه‌های دامنه شرقی زیرکوه، شرق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه بیرجند، بیرجند

چکیده

حوضه زیرکوه در بخش شمالی زمیندرز سیستان در خاور ایران قرار دارد. در بخش خاوری این حوضه گسل اردکول رخنمون دارد که از شش قطعه اصلی (کریزان ۲۸، بهن‌آباد ۸.۸، آبیز ۳۲، گازکون ۲۰، معین‌آباد ۳۰.۴، قال ماران ۱۲ (کیلومتر)) و دو قطعه فرعی تشکیل ‌شده است. حوضه زیرکوه در بخش شمالی گسل اردکول قرار دارد. بررسی شاخصهای مورفولوژی بر روی 20 مخروطافکنه و 33 حوضه آبریز که از آن جمله می‌توان به: 1- شاخصهای در ارتباط با حوضه آبریز مانند شاخص تقارن توپوگرافی عرضی (T) (کریزان: 4/0، بهنآباد: 5/0و آبیز: 45/0)، عدم تقارن حوضه زهکشی (AF)(کریزان: 27/11، بهنآباد: 6/10 و آبیز: 63/14)، شاخص شکل حوضه (Bs (کریزان: 98/3، بهنآباد: 8/4 و آبیز: 25/5)، تراکم سطحی آبراهه‌ها (P)، عامل شکل حوضه، فرم حوضه، ضریب فشردگی و نسبت کشیدگی. 2- شاخصهای در ارتباط با مخروطافکنههای منطقه مورد مطالعه از جمله خمیدگی مخروط‌افکنه‌ها(β) (کریزان: 93/15، بهنآباد: 6/14 و آبیز: 7/14)، ضریب مخروط‌گرایی (کریزان: 84/0، بهنآباد: 9/0و آبیز: 8/0) و تغییرات ارتفاعی (قطعات گسلی کریزان، بهن‌آباد و آبیز به ترتیب 5/1193، 75/1205 و 6/1214 متر) و نیمرخ‌های طولی مخروطافکنهها. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از بررسی شاخصها، منطقه در کلاس 1 فعالیت تکتونیکی (فعالیت بالای تکتونیکی) قرار می‌گیرد. به‌طورکلی نتایج حاصله نشان داد اگرچه در مقادیر به‌دست‌آمده تفاوتهایی است اما به‌طورکلی از سمت شمال (قطعه کریزان) به سمت جنوب (قطعه آبیز) میزان فعالیت تکتونیکی افزایش ‌یافته (شاخص ارزیابی نسبی فعالیت تکتونیکی (Iat) برای سه قطعه کریزان، بهن‌آباد و آبیز به ترتیب 4/1، 3/1 و 1/1). با توجه به نمودار ارتفاعی و نیمرخهای طولی مخروط‌افکنه‌ها، نرخ فعالیت قطعات گسل اردکول با هم متفاوت و این میزان از بخش میانی هر قطعه به سمت حاشیه آن کاهش مییابد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Relative active tectonic estimating of Easter slopes alluvial fans of Iran’s East Zirkouh

نویسندگان [English]

Masoudheydari Aghagol heydari Aghagol
Mohammad Mahdi Khatib
SeyedMorteza Mossavi
Rezvane Hamidi

چکیده [English]

Zirkouh basin standed in the northern segment of Sistan cuts ground in Easter Iran. Ardakul fault exposed in the eastern segment of this basin, which made of six basic segment (Korizan 28 Km, Bohn Abad 8.8 Km, Abiz 32 Km, Gazkun 20 Km, Moein Abad 30.4 Km, GhalMaral 12 Km, 10 Km and two sub-segment. Evaluating of morphology indexes on twenty alluvial fans and thirty three drainage basin, including topography symmetry index (T) (Korizan: 0.4, Bohn Abad: 0.5 and Abiz: 0.45), asymmetrical drainage environment (Af) (Korizan: 11.27, Bohn Abad: 4.8 and Abiz: 5.25), surface density of drainage (P) were calculated. The activity of basin shape, basin shape, compression factor, elongation factor were also calculated, Indicators associated with alluvial fans of studied region including: alluvial fans curvature (B) (Korizan: 15.93, Bohn Abad: 14.6 and Abiz: 14.7), spire factor (Korizan: 0.84, Bohn Abad: 0.9 and Abiz: 0.8) and elevation differences (Korizan faults segments, Bohn Abad and Abiz respectively, 1193.5, 1205.74 and 1214.6) and longitudinal profiles of alluvial fans. According to the results of the surveying of indicators, the region is in tectonic activity class 1 (high tectonic activity). Overall (generally) the obtained results showed that although there are differences in obtained values but generally, tectonic activity increased from the north (Korizan piece) to the south (Abiz segment) (relative evaluation index of tectonic activity (Iat) for three pieces of Korizan, Bohn Abad and Abiz to respectively 1.4, 1.3 and 1.1). According to the height chart and longitudinal profiler of alluvial fans, the rate of Ardakul fault segments are different and the amount reduced from the middle of each side to the its border.

کلیدواژه‌ها [English]

Zirkuh
Morphometric index
β index
Ardakol Fault
Alluvial fan

مراجع

[1] اسلامی، س.ع.ر (1387) مهاجرت پرتگاه‌های گسلی در پهنه‌های گسلی امتدادلغز مطالعه‌ی موردی پهنه گسلی امتدادلغز اردکول- شرق ایران، پایان‌نامه کارشناسیارشد، دانشگاه دامغان، دانشکده علوم.

[2] چایچی، ز (۱۳۸۴) نقشه زمین‌شناسی ۱:100000 آبیز، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

[3] حیدری،م.، خطیب، م.م.، موسوی، س.م (1394) بررسی ساختاری شاهکوه با نگرشی بر لرزهخیزی منطقه (حاجی آباد- خاور ایران)، پایان‌نامه کارشناسیارشد، دانشگاه بیرجند، دانشکده علوم.

[4] خبازی، م (۱۳۹۱) روابط کمی بین حجم مخروط‌افکنه‌ها و ارتباط آن با تکتونیک فعال، فصلنامه پژوهش‌های ژئومورفولوژی کمی، پاییز ۱۳۹۱، شماره ۲، صفحه ۱۰۳- ۱۲۶.

[5] خطیب، م.م.، غلامی، ا (۱۳۸۵) قطعه‌بندی گسل اردکول، دانشگاه بیرجند، جلد ۱، صفحه ۱۹ تا ۳۶.

[6] رجبی، م.، شیرازی طرزم، ع (1388) نئوتکتونیک آثار ژئومورفولوژیکی گسل اصلی تبریز و گسل‌های فرعی با آن، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، تابستان 87، شماره مقاله 766، صفحه 67- 96.

[7] رکتی. ج.، قاسمی، م.ر.، بهنیافر.الف.، زمردیان، م.ج (1391) بررسی مخروط‌افکنه‌ها و ارزیابی زمین‌ساخت فعال در دامنه جنوبی بینالود، سی و یکمین گردهمایی علوم زمین، سازمان زمین‌شناسی، صفحه 3.

[8] عباسنژاد، الف (1376) پژوهش‌های ژئومورفولوژی در دشت رفسنجان، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه تبریز.

[9] گورابی، ا (1387) تأثیر نو زمین‌ساخت بر تحول لندفرم‌های کواترنری در ایران مرکزی مورد مطالعه گسل‌های انار و دهشیر، تهران، دانشگاه تهران، رساله‌ی دکتری.

[10] نوگل سادات، م.ع.ه (1978) نقشه تقسیم‌بندی بر اساس ویژگی‌های عناصر ساختاری و روند آن‌ها. سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

[11] یمانی، م.، مقصودی، م.، قاسمی، ک.ر.، محمدنژاد (1390) شواهد مورفولوژیکی و مورفومتریکی تأثیر تکتونیک فعال بر مخروطافکنههای شمال دامغان، پژوهشهای جغرافیای طبیعی، سال 44، شماره 2 (پیاپی 80)، صفحه 1- 18.

[12] Amerson, B.E., Montgomery, D.R., Meyer, G (2007) Relative size of Fluvial and Glaciated Valleys in Central Idaho, Geomorphology, Vol. 50, pp. 20- 32.

[13] Beaty, C.B (1963) ORIGIN OF ALLUVIAL FANS, WHITE MOUNTAINS, CALIFORNIA AND NEVADA, Annals of the Association of American Geographers, Volume 53, Issue 4, pages 516–535,

[14] Burbank, W.D., Anderson. R.S (2001) Tectonic Geomorphology, Progress in Physical Geography, Vol. 1, pp. 205- 506.

[15] Berberian, M., et al (1999) The 1997 May 10 Zirkuh (Qaenat) earthquake (Mw 7.2): faulting along the Sistan suture zone of eastern Iran, Geophys. J. Int. Vol. 136, pp. 671- 694.

[16] Blair, C., McPherson, G (1994) Alluvial Fan Processes and Forms, Geomorphology of Desert Environments, Vol. 5, pp. 354- 402.

[17] Bull, W.B (2009) Tectonically Active Landscape, John Wiley and Sons Publication, New york.

[18] Bull, W.B (1977) the Alluvial Fan Environment, Progress in Physical Geography, Vol. 1, pp. 222- 270.

[19] Bull, W.B (1972) Recognition of Alluvial Fan Environment, Progress in Physical Geography, Vol. 1, pp. 222- 270.

[20] Cannon, W.F (1976) Bedrock geologic map of the Greenwood, quadrangle, Marquette County, Michigan: U.S. Geological Survey Geologic Quadrangle Map GQ-1168, scale 1:24,000.

[21] Cox, R.T (1994)Analysis of drainage-basin symmetry as a rapid technique to identify areas of possible Quaternary tilt-block tectonics: An example from the Mississippi Embayment, Geological Society ofAmerica Bulletin,May, 1994, v. 106, no. 5, p. 571-581,

[22] Hack, T (1989) Fractal Diminution of fault system in Hapan: Fractal structure in Rake fracture Geometry at various scales, Pageoph, Vol. 131, No. 1, pp. 157- 170.

[23] Hancock, D.L (1994) The Bactroceradorsalis complex of fruit flies in Asia. Bulletin of Entomological Research: Supplement Series. Supplement No. 2. CAB International, Wallingford, UK.

[24] Harvey, A.M (1987) Alluvial Fan Dissection: Relationship between Morphology and Sedimentation, In: Frostik, L., Reid, I. (Eds.), Desert Sediments: Ancient and Modern, Geological Society of London Special Publication, Vol. 35, pp. 87- 103.

[25] Hamdouni, R.E., Irigaray, C., Fernandez, T., Chacon, J., Keller, E.A (2008) Assessment of relative active tectonic, south west border of the Sierra Nevada. Geomorphology, 1996, pp. 150-173.

[26] Keller, E.A., Pinter, N (1996) Active tectonic (Earthquake, Uplift and landscape). Prentice- Hall, Inc. New Jersey. p. 338.

[27] Keller, E.A (1986) Investigation of active: use of surficial earth processes. Active tectonic National Academy press Washington. D.C.

[28] Lees, G.M. and Falcon, N.L (1952) The geographical history of the Mesopotamian plains. Geographical journal, 118, p. 24- 39.

[29] Molin, P., Pazzaglia, F.J., Dramis, F (2003) Geomorphic expression of active tectonics in a rapidly-deforming forearc, Sila massif, Calabria, southern Italy, Am J SciSeptember 2004 304:559-589.

[30] Nathan. W., Harkins., J. David., Anastasia., J. Frank., Pazzaglia (2005) Tectonic geomorphology of the Red Rock fault, insights into segmentation and landscape evolution of a developing range front normal fault, Journal of Structural Geology 27 (2005). pp. 1925- 1939.

[31] Parsons. B., Walters. R.J (2009) The 2009 L’Aquila earthquake (central Italy): A source mechanism and implications for seismic hazard, GEOPHYSICAL RESEARCH LETTERS, VOL. 36. Pp. 1-6.

[32] Rachocki, A (1981) Alluvial Fans, an Attempt at an Empirical Approach, John Wiley Publications, New York.

[33] Tirrule, R., Bell, L.R., Griffins, R.J., and Camp, V.E (1983) The Sistan Suture zone of eastern Iran. G.S.A V. 94.., P. 134- 150.

[34] Welles S.G., Bullard, T.F (1988) Regional Variation in tectonic geomorphology along a segmented convergent. Plate boundary Pacific coast of cista Rica, Geomorphology. V. 1, pp. 239- 265.