کاربرد یافته‌های سنگ‌شناسی و داده‌های زمین‌شیمیایی در بررسی زمین‌شناسی زیست‌محیطی مناطق افیولیتی: بررسی موردی در شمال نایین و عشین (استان اصفهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زمین‌شناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان

2 گروه زمین‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، مشهد

چکیده

بررسی یافته‌های سنگ‌شناسی و داده‌های زمین‌شیمبایی سنگ‌های مافیک و الترامافیک و واحدهای سنگ‌شناسی مرتبط با آن­ها در افیولیت‌ها، مقدمه‌ای برای بررسی‌های زمین‌شناسی زیست‌محیطی، کشاورزی و منابع طبیعی است. با توجه به قرارگیری مناطق شهری و روستایی نایین تا عشین در نزدیکی مناطق افیولیتی (شمال‌غرب خرده قاره مرکز – شرق ایران)، بررسی زمین‌شیمی واحدهای مافیک و الترامافیک این افیولیت‌ها از دیدگاه زمین‌شناسی زیست‌محیطی اهمیت بالایی دارد. برای این منظور، داده‌های زمین‌شیمیایی موجود برای سنگ‌های بازیک (گدازه‌های بالشی و دایک‌های دیابازی)، متابازیک (آمفیبولیت‌ها)، پریدوتیت‌ها ی دگرگون و دگرسان‌شدة این دو افیولیت از دیدگاه فاکتورهای زیست‌محیطی بررسی شدند. برای نمونه، در پریدوتیت‌ها که از فراوان‌ترین گروه‌های سنگی این افیولیت‌ها به‌شمار می‌روند، مقدار غنی‌شدگی (Ef) برای عنصر نیکل غنی‌شدگی بسیار بسیار بالا، برای کروم غنی‌شدگی بسیار بالا و برای کبالت غنی‌شدگی بالا را نشان می‌دهد. هم­چنین، مقدار شاخص تجمع زمین (Igeo) برای عنصرهای کروم (4 Igeo ~ ) و نیکل (5Igeo > ) در پریدوتیت‌ها به شدت بسیار بالاست. ازاین‌رو، مقدار بالای فاکتورهای Ef و Igeo فلزهای سنگین بررسی‌شده (مانند: کروم، نیکل، کبالت، آرسنیک و وانادیم) و کانی‌های آزبستوزی (مانند هورنبلند، ترمولیت، تالک و کریزوتیل) در سنگ‌های مافیک و الترامافیک افیولیت‌ها می‌توانند از آلاینده‌های خطرناک زیست‌محیطی در این افیولیت‌ها به‌شمار بروند. بنابراین، بررسی میزان ورود این عنصرهای به آب‌های زیرزمینی و زنجیره غذایی ساکنان روستاها و شهرهای دامنه مناطق افیولیتی می‌تواند موضوع بررسی‌های زیست‌محیطی در این مناطق باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Application of petrologic findings and geochemical data in environmental geology studies of ophiolitic areas: Case studies in the north of Nain and Ashin (Isfahan Province)

نویسندگان [English]

  • N. Shirdashtzadeh 1
  • Gh. Torabi 1
  • R. Samadi 2
چکیده [English]

The study of petrological findings and geochemical data of mafic and ultramafic rocks and related petrographic units in the ophiolites can be an introduction to environmental geology studies, agriculture and natural resources. Regarding the urban and rural areas of Nain to Ashin in the vicinity of ophiolitic zone (Central Iran), geochemical investigations of mafic and ultramafic rocks of these ophiolites have very important applications in the field of environmental geology of these areas. Therefore, available geochemical data of basic rocks (pillow lavas and basalts), metabasic rocks (amphibolites) and metamorphosed and altered peridotites are considered based on environmental factors. For examples, in the peridotites which are one of the most abundant rock units in these ophiolites, the enrichment factor (Ef) for Ni is extremely high, for Cr is very high, and for Co is high. In addition, the geo-accumulation index or Igeo for Ni (~4) and Ni (>5) in peridotites is heavily to extremely high. therefore, high Ef and Igeo factors of the studied heavy metals (e.g., chrome, nickel, cobalt, arsenic, vanadium) and asbestose minerals (hornblende, tremolite, talc and chrysotile) in the mafic and ultramafic rocks of Ophiolites can be known as some dangerous environmental pollutants. Thus, investigatation of the volume of such elements penetrated into the surface and underground waters and soils in the villages and cities at the foot of these ophiolites could be a theme for ongoing studies in environmental geology of these areas.

کلیدواژه‌ها [English]

  • petrology
  • geochemical data
  • environmental geology
  • ophiolite

مراجع

امینی، ف، میرغفاری، ن و عشقی‌ملایری، ب (1390) بررسی غلظت نیکل در خاک و تعدادی از گونه‌های گیاهی طبیعی اطراف معدن سرب و روی آهنگران در استان همدان، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، شماره 13، جلد 1، 11-20.
ترابی، ق (1383) پترولوژی افیولیت‌های منطقه انارک (شمال‌شرق استان اصفهان)، پایان‌نامه دکتری پترولوژی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 240 ص.
ترابی، ق (1387) ایران­مرکزی و لزوم توجه به پدیده­های زمین­شناسی در توسعه شهرها و روستاهای قدیمی و احداث شهرهای جدید، مجله علمی­- پژوهشی دانشگاه اصفهان (ویژه‌نامه زمین‌شناسی)، شماره 34، جلد 5، 1-18.
ترابی، ق (1391) افیولیت‌های ایران مرکزی: نایین، عشین و سورک (مزوزوییک)، انارک، جندق، بیاضه و پشت بادام (پالئوزوییک)، جهاد دانشگاهی اصفهان، 443 ص.
شیردشت‌زاده، ن (1393) پترولوژی گدازه‌های بالشی و آمفیبولیت‌ها و دگرگونی در پریدوتیت‌های گوشته افیولیت نایین و عشین، پایان‌نامة دکتری پترولوژی، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه اصفهان، 345 ص.
Aikpokpodion, P. E., Lajide, L., Aiyesanmi, A. F. (2010) Heavy Metals Contamination in Fungicide Treated Cocoa Plantations in Cross River State, Nigeria. American-Eurasian Journal of Agriculture & Environment Sciences, 8(3), 268-274.
ATSDR (2004) Public health statement for Cobalt. U.S., Department of Health and Human Services-Agency for Toxic Substances and Disease Registry.
Byerrum, R. U (1991) Vanadium. In: Merian. E. (Ed.), Metals and their Compounds in the Environment, VCH, Weinheim, 481 pp.
Coleman, R. G (1977) Ophiolites: Ancient Oceanic Lithosphere, Springer-Verlag, Berlin, 229 pp.
Davoudzadeh, M (1972). Geology and petrography of the area north of Nain, Central Iran, Geological Survey of Iran. Report, 14, 89 pp.
Ghaderian, S. M., Baker, A. J. M (2007) Geobotanical and biogeochemical reconnaissance of the ultramafics of Central Iran. Journal of Geochemical Exploration, 92: 34-42.
Ghazi, J. M., Moazzen, M., Rahgoshay, M. D., Shafaii Moghadam, H (2011) The geodynamic setting of The Nain Ophiolites, Central Iran: Evidence from chromian spinels in the chromitites. Ofioliti, 36: 59-76.
Govindaraju, K (1994) Compilation of working values and sample description for 383 geostandards. Geostand Newsletters, Special Issue, 18: 1-158.
Kabata-Pendias, A., Pendias, H (1992) Trace element in soils and plants, 2nd edition, CRC press, Boca Raton, FL, 365pp.
Lee, D. S., Garland, J. A., Fox, A. A (1994) Atmospheric concentrations of trace elements in urban areas of the United Kingdom. Atmospheric Environment, 28: 2691–2713.
Meisel, T., Schöner, N., Paliulionyte, V., Kahr, E (2002) Determination of rare earth elements (REE), Y, Th, Zr, Hf, Nb and Ta in geological reference materials G-2, G-3, SCo-1 and WGB-1 by sodium peroxide sintering and ICP-MS. Geostandards Newsletter, 26(1), 53-61.
Muller, G (1979) Schwermetalle in den sediment des Rheins-Veranderungen seitt 1971. Umschan, 79: 778-783.
Nadimi, A., Sohrabi, A (2008) Nain tectonic mélanges, Central Iran: Strike slip faulting and tectonic evolutions. Bollettino di Geofisica Teorica e Applicata, 49(2): 84-88.
Pessagno, E. A. Jr., Ghazi, A. M., Kariminia, M., Duncan, R. A., Hassanipak, A. A (2005) Tectonostratigraphy of the Khoy Complex, northwestern Iran. Stratigraphy, 2(1): 49-63.
Plumlee, G. S., Morman, S. A., Ziegler, T. L (2006) The Toxicological geochemistry of earth materials: An overview of processes and the interdisciplinary methods used to understand them. Reviews in Mineralogy and Geochemistry, 64: 5-57.
Rahmani, F., Noghreyan, M., Khalili, M (2007) Geochemistry of foliated dikes in the Nain ophiolite (Central Iran). Ofioliti, 32(2): 119-129.
Reeder, R. J., Schoonen, M. A. A., Lanzirotti, A. (2006) Metal Speciation and Its Role in Bioaccessibility and Bioavailability. Reviews in Mineralogy and Geochemistry, 64, 59-113.
Shafaii Moghadam, H., Corfu, F., Stern, R. J (2013) U − Pb zircon ages of Late Cretaceous Nain - Dehshir ophiolites, Central Iran. Journal of the Geological Society, 170: 175-184.
Sharkovski, M., Susov, M., Krivyakin, B (1984) Geology of the Anarak area (Central Iran), Explanatory text of the Anarak quadrangle map, 1:250,000. V/O Technoexport Report TE/No. 19, Geological Survey of Iran, Tehran.
Shirdashtzadeh, N., Kachovich, S., Aitchison, J. C., Samadi, R (2015) Mid-Cretaceous radiolarian faunas from the Ashin Ophiolite (western Central-East Iranian Microcontinent). Cretaceous Research, 56: 110-118.
Shirdashtzadeh, N., Torabi, G., Arai, S (2010) Metamorphism and metasomatism in the Jurassic of Nain ophiolitic mélange, Central Iran. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie-Abhandlungen, 255(3):255–275.
Shirdashtzadeh, N., Torabi, G., Arai, S (2011) Two Mesozoic oceanic phases recorded in the basic and metabasic rocks of the Nain and Ashin-Zavar ophiolitic mélanges (Isfahan Province, Central Iran). Ofioliti, 36: 191-205.
Shirdashtzadeh, N., Torabi, G., Meisel, T. C., Arai, S., Bokhari, S. N. H., Samadi, R., Gazel, E (2014) Origin and evolution of metamorphosed mantle peridotites of Darreh Deh (Nain Ophiolite, Central Iran): Implications for the Eastern Neo-Tethys evolution. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie-Abhandlungen, 273(1): 89-120.
Takin, M (1972) Iranian geology and continental drift in the Middle East. Nature, 235: 147-150.
Tisdale, S. L., Nelson, W. L., Beaton, J. D (1985) Soil Fertility and Fertilizers. 4th Ed., Macmillan Publication Co., New York.
Torabi, G (2010) Early Oligocene alkaline lamprophyric dykes from the Jandaq area (Isfahan Province, Central Iran): Evidence of Central - East Iranian microcontinent confining oceanic crust subduction. Island Arc, 19: 277-291.
Torabi, G (2011) Late Permian blueschist from Anarak ophiolite (Central Iran, Isfahan province), a mark of multi-suture closure of the Paleo-Tethys ocean. Revista Mexicana de Ciencias Geológicas, 28(3): 544-554.
Torabi, G (2013) Chromitite absence, presence and chemical variation in ophiolites of Central Iran (Naein, Ashin, Anarak and Jandaq). Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie-Abhandlungen, 267(2): 171-192.
U.S EPA (1992) Behavior of metals in soils. U.S Environmental Protection Agency, Office of solid waste and emergency response. EPA/540/S-92/018.
Wedepohl, K. H (1995) The composition of the continental crust. Geochimica et Cosmochimica Acta, 59: 1217-1232.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 آذر 1397
  • تاریخ بازنگری: 28 اردیبهشت 1398
  • تاریخ پذیرش: 28 اردیبهشت 1398

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار